15 juni 2023
Proef restauratie gevelramen kasteel van Breda
Voor de aanbesteding van het project bij de KMA in Breda werd ons gevraagd om een ‘proeve van vakmanschap’, hiervoor hebben we één van de originele tuimelramen van het kasteel gerestaureerd. Na afloop hebben we een uitgebreid restauratieverslag gemaakt, waarin we onze aanpak, onze bevindingen en aanbevelingen hebben beschreven. We vinden het leuk om te laten zien hoe dit in zijn werk gaat. Want vaak laten we alleen het eindresultaat zien, maar de weg ernaartoe is eigenlijk veel interessanter! De komende tijd nemen we je daarom mee in de stappen die onze restauratie timmermannen doorlopen hebben.
We zijn gestart met een eerste visuele inspectie. Hierna hebben we de restauratie voorbereid: het aanbrengen van codering op het raam en de afzonderlijke onderdelen, het vastleggen van de aanwezige historische kenmerken en het vastleggen van de maatvoering. Vervolgens hebben we het glas, afwerklagen en het hang- en sluitwerk verwijderd. Nadat het kozijn kaal gemaakt was hebben we een opname en gebreken analyse uitgevoerd. De volgende stap was het opstellen van een plan van aanpak en het uitvoeren van de herstelwerkzaamheden. Tot slot hebben we schilderwerk uitgevoerd en de beglazing terug aangebracht. In de komende tijd gaan we uitgebreider in op de verschillende stappen. We beginnen met stap 1, de visuele inspectie.
Eerste, visuele inspectie
We hebben eerst een visuele inspectie uitgevoerd bij het originele tuimelraam. Alle kenmerken die we visueel konden vaststellen, hebben we vastgelegd. Er is gekeken naar de aard van de beschadigingen, de aanpassingen en slijtsporen, omdat dit ons meer verteld over de oorzaak van de schades en aanpassingen. We hebben de volgende bevindingen gedaan.
Het raamhout is met open pen-en-gat verbinding in elkaar gezet. Aan de onderkant en de zijkanten is daarom sprake van kops hout. Kopshout is het vlak dat is ontstaan bij zaagwerk haaks op de stam van de boom. In het kopse hout zijn de groeiringen zichtbaar. Het raam is hierdoor gevoelig voor vocht. Op elke hoek zijn twee toognagels toegepast. Dit is te zien op foto 1.
– De middelste roede is gepend in het raamhout, de houten lijst om die om het glas wordt geplaatst. Er is een houten toognagel toegepast die ervoor zorgt dat de pen-gatverbinding op zijn plaats blijft. Dit is zie je terug in de afwerklagen. Verder zijn er twee slotbouten aanwezig voor het bevestigingsplaatje van het oog. Zie foto 2.
– De horizontale en verticale roeden zijn gepend in het raamhout. De pen loopt door tot de buitenzijde van het raamhout. Door de werking van het kopse hout, zijn de afwerklagen gescheurd en plaatselijk onthecht. Er is geen aanwijzing voor een houten toognagel.
– De speunen zijn wat geroest en ingesleten. Een speun is een scharnier waarmee het raam 180 graden kan draaien. Deze speunen zijn bevestigd met een plaatje dat twee gaten heeft voor een bout/schroef. Het plaatje zit echter nog maar op één punt vast en is vastgeschroefd met een (hiervoor ongeschikte) gipsplaatschroef. Het geprofileerde hout onder de speunen is wat beschadigd. Dit is mogelijk veroorzaakt door speling.
– Aan de zijkanten van het raam is te zien dat de delen die niet bereikbaar zijn zonder het raam uit te nemen, niet zijn afgewerkt. Verder zijn er sporen van oudere verflagen zichtbaar op de zijkanten. Dit is te zien op foto 3.
– In het raam zit 8 mm dik gelaagd glas. Dit is ‘modern’ vensterglas, zonder historische kenmerken. Toen eerder het historische glas is vervangen door dit moderne glas, zijn de sponningen niet aangepast. Hierdoor zijn de stopverfzomen erg vlak en ligt het glas dus dicht op de voorkant van het raamhout. Eén van de karakteristieken van deze ramen. Zie foto 4.
– Het oog aan de bovenzijde, waaraan het touw is bevestigd om het raam te laten tuimelen, heeft door dikke verflagen geen ‘strak’ profiel meer.
– De roeden vertonen vrij grove beschadigingen, vermoedelijk zijn deze ontstaan ten tijde van het plaatsen van bovengenoemd glas.
– Aan de rechterzijde (van voren gezien), is vanaf de speun tot de bovendorpel een dunne lat aangebracht, als ‘tochtwering’. De lat is uitgevoerd in fijnnervig naaldhout. Deze lat is niet gegrond, maar pas weer geschilderd op het moment dat het raam al was teruggeplaatst, zodat ook deze lat gedeeltelijk onbehandeld is gebleven. Dit is te zien op foto 5.
– Plaatselijk is ‘nieuwerwetse’ beglazingskit toegepast, met name bij de onderdorpel.
– De verflagen zijn enigszins slordig aangebracht (met name bij de stopverfzomen en onderdorpel) en vertoont onthechting en craquelé.
